AI-chatbots zijn niet je vrienden

We voelen ons eenzamer dan ons lief is. Al sinds de jaren ’90 trekken we ons terug uit clubs, verenigingen, kerken en—jawel—bowlingbanen. Smartphones hebben dat alleen maar versneld. Het is dus geen verrassing dat velen van ons hun “vriendschappen” nu projecteren op AI-chatbots.

Waarom ze zo aantrekkelijk zijn

Chatbots zijn altijd beschikbaar, reageren geduldig en lijken empathisch. Voor een deel van de mensen is dat “alsof-gevoel” genoeg. Compagnon-apps en generatieve chatbots zijn bovendien levensechter geworden: avatars met gezichtsuitdrukkingen, gesprekken die persoonlijk aandoen, en personages die lijken te flirten of grapjes maken. Grote sociale platforms hebben er een parade van virtuele gezichten bijgezet. Ook in algemene AI-apps zoeken mensen steun, troost of gezelschap—niet alleen antwoorden.

Het publiek is groot—en divers

Niet alleen jongeren experimenteren hiermee. Volwassenen en ouderen ook. Er bestaan zelfs huis-, tafel- of bureaurobtjes die speciaal zijn bedacht om ouderen gezelschap te houden. Enquêtes laten zien dat een flink deel van de tieners al met AI-companions heeft gechat; een niet te verwaarlozen groep doet dat meerdere keren per week. De behoefte is duidelijk: mensen zijn eenzaam en AI voelt veilig en niet-veroordelend.

Wat we vaak vergeten: wat een LLM wél en níet is

Een LLM begrijpt je niet zoals een mens dat doet. Het modelleert taalpatronen en produceert waarschijnlijk klinkende antwoorden. Dat werkt prima voor ideeën brainstormen of een samenvatting maken, maar het is iets heel anders dan wederkerige, verantwoordelijke vriendschap. Belangrijke beperkingen:

• Geen werkelijkheidstoetsing. Chatbots kunnen met overtuiging onjuiste of misplaatste dingen zeggen (hallucineren) en gaan niet vanzelf tegen je in als je doordraaft in een irrationele gedachte.
• Geen verantwoordelijkheid. Ze voelen geen spijt, schaamte of morele plicht—hoe menselijk de toon ook lijkt.
• Personificatie-valkuil. Wij mensen zien snel intentie en gevoel waar het er niet is. Dat kan leiden tot pseudointimiteit: het voelt echt, maar het is het niet.
• Kwetsbaarheid van gebruikers. Jongeren, mensen in crisis of met psychische problemen lopen extra risico op verkeerde, te simplistische of ronduit schadelijke adviezen.

Er zijn zorgelijke incidenten gemeld rondom ongepaste of gevaarlijke reacties van chatbots, en er lopen rechtszaken over schade bij minderjarigen. Ook zijn er artsen en psychologen die waarschuwen: deze systemen zijn niet gemaakt om therapie te vervangen en kunnen wanen of ongezonde overtuigingen onbedoeld versterken.

Waarom dit ons raakt

AI-companionship combineert meerdere krachtige prikkels:

• Onbeperkte beschikbaarheid (24/7).
• Variabele beloning (soms is het antwoord precies raak, soms niet—dat werkt verslavend).
• Aanpasbaarheid (een “vriend” die altijd jouw voorkeuren bevestigt).
• Geen sociale frictie (geen schaamte, geen afwijzing, geen ingewikkelde context).

Dat alles maakt het verleidelijk om moeilijke, rommelige, échte relaties te vermijden.

Hoe je AI wél verstandig inzet (zonder jezelf te verliezen)

Voor individuen

1. Zie het voor wat het is: een hulpmiddel, geen vriend. Gebruik het voor praktische taken, leren en reflectie—niet als primaire emotionele steun.

2. Stel grenzen: bepaal momenten en onderwerpen die je niet met een bot bespreekt (crises, zelfbeschadiging, relationele escalaties).

3. Reality-check: leg belangrijke beslissingen of zware gevoelens altijd aan een mens voor.

4. Bescherm je privacy: deel geen intieme details die je niet ook aan een collega zou vertellen.

5. Schermtijd met intentie: plan AI-tijd in, en stop als je merkt dat je stemming verslechtert.

6. Herstel je sociale spier: één belletje, één koffiedate, één club of sport per week. Klein en haalbaar.

Voor ouders en opvoeders

• Spreek duidelijk af wat wel/niet kan met AI-apps. Zet waar mogelijk beperkingen en filters aan.
• Praat open over online intimiteit, seksueel getinte chat en manipulatierisico’s—zonder schaamte.
• Leer tieners een stop-protocol: bij nare of aanzettende antwoorden meteen stoppen en met een volwassene praten.

Voor organisaties

• Maak een AI-gedragscode: geen persoonlijke “gezelligheidschats” op werkaccounts; geen gevoelige data; logging en audit aan.
• Train medewerkers in beperkingen van LLM’s (hallucinaties, confident-sounding nonsense).
• Bied echte ondersteuning: vertrouwenspersonen, coaching, teamritme dat menselijk contact bevordert.

Voor zorg en ouderenzorg

• Zie sociale robots en chatbots als aanvulling, nooit als vervanging van menselijk contact.
• Monitor gebruik, check stemming en welzijn, en betrek mantelzorgers/therapeuten.

Praktische alternatieven voor een menselijker dagelijks leven

• Plan wekelijks 2 momenten van face-to-face contact (wandeling, samen koken, sport).
• Vrijwilligerswerk of club: kies iets laagdrempeligs (taalmaatje, buurtmoestuin, zangkoor).
• Schermvrije rituelen: eten zonder scherm, avondwandeling, weekend-ochtend offline.
• Micro-geluk: stuur elke dag één oprechte boodschap naar iemand uit je kring.

AI-chatbots kunnen nuttig, leuk en soms troostend zijn. Maar vriendschap vraagt wederkerigheid, verantwoordelijkheid en echte nabijheid—dingen die geen algoritme kan leveren. Laat dit niet het tijdperk van emotionele uitbesteding worden. Laat het de periode zijn waarin we opnieuw oefenen in mens-zijn: elkaar opzoeken, luisteren, tegenspreken, en samen dragen.

Door: Drifter