EU Data Act treedt in werking: meer zeggenschap over data, eenvoudiger overstappen tussen cloudproviders

Vanaf 12 september 2025 geldt de EU Data Act in alle lidstaten van de Europese Unie. De wetgeving heeft grote gevolgen voor consumenten, bedrijven en overheden. Het doel: burgers en organisaties meer zeggenschap geven over de data die ze genereren, innovatie stimuleren en een eerlijkere digitale markt in Europa opbouwen.

De Data Act is in januari 2024 formeel in werking getreden, maar de bepalingen krijgen nu pas kracht van wet. Dat betekent dat de regels vanaf vandaag daadwerkelijk afdwingbaar zijn. De wetgeving vormt samen met de eerder ingevoerde Data Governance Act het fundament van een Europese dataruimte waarin data veiliger, toegankelijker en eerlijker gebruikt kan worden.

Kernpunten van de Data Act

1. Toegang tot data voor gebruikers
   Wie een IoT-apparaat koopt of gebruikt, krijgt nu automatisch recht op de data die het genereert. Dit kan variëren van de gegevens van een slimme thermostaat of huishoudelijk apparaat, tot de prestatiegegevens van landbouwmachines, vrachtwagens of industriële robots.

   • Consumenten kunnen die data gebruiken voor betere dienstverlening, bijvoorbeeld bij onafhankelijke reparateurs.

   • Bedrijven kunnen hun operationele processen optimaliseren door meer inzicht in gebruiksgegevens van machines.

2. Makkelijker overstappen tussen cloudproviders
   Cloudgebruikers – van kleine bedrijven tot multinationals – krijgen het recht hun data en applicaties eenvoudiger te verplaatsen naar andere aanbieders. Dit moet een einde maken aan vendor lock-in.

   • Data en algoritmes (inclusief AI-modellen en inzichten die daaruit voortkomen) moeten bij een overstap behouden blijven.

   • Providers mogen geen buitensporige overstapkosten meer rekenen.

3. Nieuwe verplichtingen voor fabrikanten
   Fabrikanten van verbonden producten zijn verplicht hun apparaten zo te ontwerpen dat gebruikers eenvoudig en veilig toegang krijgen tot de data die deze apparaten genereren.

   • De Europese Commissie ontwikkelt modelcontracten om data-uitwisseling eerlijker en transparanter te maken.

   • Contractuele oneerlijkheid, zoals exclusieve toegang voor de fabrikant, wordt verboden.

4. Overheidsnoodtoegang
   In crisissituaties, zoals natuurrampen of grote cyberaanvallen, krijgen overheden het recht om toegang te vragen tot private data. Deze maatregel moet het mogelijk maken sneller en effectiever te reageren op noodsituaties.

Vooruitlopen door techbedrijven

Grote cloudproviders hebben al stappen gezet om zich aan te passen:

• Google kondigde net voor de inwerkingtreding aan dat het bedrijf datatransferkosten volledig afschaft voor organisaties die workloads op meerdere platformen parallel verwerken. Dit gaat verder dan de wet vereist.

• Microsoft stapte recent over op een kostprijsmodel voor datatransfers.

• Amazon Web Services (AWS) biedt klanten de mogelijkheid lagere tarieven aan te vragen in specifieke situaties.

Deze maatregelen onderstrepen dat de Data Act ook invloed heeft buiten de EU, omdat cloudproviders wereldwijd opereren.

Gevolgen voor bedrijven

Voor bedrijven betekent de Data Act zowel kansen als uitdagingen:

• Nieuwe mogelijkheden: organisaties krijgen toegang tot meer data, wat innovatie in sectoren als landbouw, transport, gezondheidszorg en energie kan versnellen.

• Operationele uitdagingen: data is vaak verspreid over meerdere systemen (cloud, on-premises en hybride omgevingen), gestructureerd én ongestructureerd. Het verenigen en analyseren van die data in bijna realtime wordt een cruciale vereiste.

• Aanpassing van bedrijfsmodellen: bedrijven die hun inkomsten deels haalden uit exclusieve toegang tot data, zullen hun strategie moeten herzien.

Nieuwe rechten voor gebruikers

De Data Act maakt data een volwaardig onderdeel van een product. Waar een koper van een auto vroeger alleen fysieke onderdelen kreeg, hoort nu ook de toegang tot rijgegevens standaard bij het eigendom.

• Gebruikers mogen deze data delen met derden, bijvoorbeeld een garage voor onderhoud of een softwarebedrijf voor aanvullende diensten.
• Dit moet leiden tot meer concurrentie, lagere prijzen, betere service en een langere levensduur van apparaten.

Balans tussen privacy en noodzaak

Hoewel de wet veel voordelen biedt, bestaan er ook zorgen:

• Privacybescherming blijft cruciaal, zeker nu overheden toegang kunnen vragen tot data van private partijen.
• Beveiliging van data en systemen moet gewaarborgd blijven, ook bij overdracht naar andere providers.
• Harmonisatie: lidstaten moeten ervoor zorgen dat regels uniform worden toegepast, om versnippering en juridische onzekerheid te voorkomen.

Toekomstperspectief

De Data Act wordt gezien als een van de meest ingrijpende digitale wetten van de afgelopen jaren. Ze zal bepalend zijn voor de manier waarop Europese bedrijven en burgers omgaan met data in de komende decennia.
De komende maanden wordt duidelijk:

• hoe snel consumenten gebruik gaan maken van hun nieuwe rechten,
• hoe bedrijven hun dataplatformen aanpassen,
• en hoe overheden de balans vinden tussen noodtoegang en privacy.

De verwachting is dat de Data Act een belangrijke impuls geeft aan de ontwikkeling van een open, concurrerende en betrouwbare Europese datamarkt.

Door: Drifter