Europa bevindt zich in een digitale afhankelijkheidscrisis die groter en gevaarlijker blijkt dan velen dachten

De recente gebeurtenissen hebben pijnlijk blootgelegd hoe kwetsbaar het Europese digitale ecosysteem is zolang het in handen blijft van Amerikaanse technologiebedrijven. Een enkel politiek besluit in Washington kan immers hele Europese systemen lamleggen — van overheidsdiensten tot cruciale infrastructuur.

Zo besloot de Amerikaanse regering onder leiding van president Donald Trump in mei om Microsoft te verplichten de mailbox van de hoofdaanklager van het Internationaal Strafhof (ICC) in Den Haag uit te schakelen. Deze ingreep, voortvloeiend uit Amerikaanse sancties tegen het Strafhof, legde in één klap de digitale werkzaamheden van een internationaal instituut grotendeels stil. Daarmee werd zichtbaar dat de Europese digitale infrastructuur in feite niet autonoom is, maar afhankelijk van het beleid en de politieke grillen van de Verenigde Staten.

De hypothetische vraag wat er zou gebeuren als de Amerikaanse president vandaag besluit dat bedrijven als Microsoft, Google, Apple, Amazon en Oracle geen diensten meer mogen leveren aan Europese klanten, is niet langer een academische exercitie maar een reële dreiging. In zo’n scenario zouden miljoenen Europeanen van het ene op het andere moment geen toegang meer hebben tot hun e-mails, bestanden en foto’s die zijn opgeslagen in Amerikaanse clouds. Bedrijven en overheden die werken met Microsoft 365, Google Cloud of Amazon Web Services zouden eveneens stilvallen. Zelfs essentiële diensten, zoals energiebeheer, ziekenhuizen, luchthavens en transportsystemen, zouden ernstige storingen ondervinden omdat zij in hoge mate leunen op Amerikaanse digitale infrastructuur.

Marijn Hoijtink, universitair hoofddocent internationale betrekkingen aan de Universiteit van Antwerpen, waarschuwt dat deze afhankelijkheid niet alleen een technisch probleem is, maar ook een geopolitiek risico. Zolang Europa vertrouwt op Amerikaanse technologiebedrijven, blijft het kwetsbaar voor politieke druk vanuit Washington. De terugkeer van Donald Trump als president heeft dat risico opnieuw vergroot: één persoon met beleidsmacht kan directe invloed uitoefenen op de digitale slagader van een heel continent.

Europarlementariër Kim van Sparrentak benadrukt dat Europa dit gevaar jarenlang heeft onderschat. Volgens haar was er in Brussel weinig bereidheid om de afhankelijkheid van Amerikaanse technologie serieus te nemen. “Wie waarschuwde voor de risico’s van Big Tech, werd niet zelden weggezet als overbezorgd,” stelt ze. Dat sentiment sloeg echter om toen duidelijk werd hoe nauw de banden zijn tussen de Amerikaanse politiek en de grote technologiebedrijven. Tijdens Trumps inauguratie zaten de CEO’s van Microsoft, Google, Apple en andere techreuzen immers op de eerste rij — een symbolisch beeld dat de verwevenheid van politiek en technologie blootlegt.

De sancties tegen het Internationaal Strafhof vormden een harde wake-upcall. Nadat het ICC in november vorig jaar arrestatiebevelen uitvaardigde tegen onder meer de Israëlische premier Benjamin Netanyahu wegens vermeende oorlogsmisdaden in de Gazastrook, reageerden de Verenigde Staten met strenge maatregelen. Amerikaanse bedrijven mochten geen zaken meer doen met het hof of met personen die ermee verbonden waren. Als gevolg daarvan vielen cruciale digitale diensten uit, wat de werking van het Strafhof ernstig belemmerde. Het incident liet zien hoe afhankelijk Europa is van externe partijen voor de continuïteit van zijn rechtsstaat en internationale instellingen.

Volgens Deborah Nas, hoogleraar technologie en innovatie aan de TU Delft, is het afbouwen van die afhankelijkheid een kwestie van lange adem. Volledige digitale soevereiniteit zal niet van de ene op de andere dag bereikt worden, maar elke stap richting autonomie is volgens haar waardevol. Vooral in domeinen die tot de vitale infrastructuur behoren — zoals energie, water, transport, gezondheidszorg en defensie — moet Europa streven naar meer controle over de eigen digitale middelen.

Nas pleit voor een systematische aanpak waarin overheden en bedrijven inventariseren welke diensten en processen zouden uitvallen als Amerikaanse techbedrijven hun samenwerking zouden beëindigen. Ze vergelijkt dit met noodstroomvoorzieningen in ziekenhuizen: instellingen weten precies welke systemen moeten blijven draaien bij een stroomstoring. Eenzelfde denkwijze moet worden toegepast op digitale afhankelijkheden — met back-upplannen, Europese alternatieven en lokale dataopslag.

De oorzaak van de huidige situatie ligt volgens Van Sparrentak grotendeels bij Europa zelf. Overheden en bedrijven hebben uit gemak of financiële overwegingen jarenlang Amerikaanse techreuzen de voorkeur gegeven bij grote aanbestedingen. Daardoor kregen Europese alternatieven nauwelijks de kans om te groeien. Zij pleit voor een omslag in het aanbestedingsbeleid: Europese overheden zouden bewust moeten kiezen voor Europese leveranciers, zelfs als die in eerste instantie minder geavanceerd of duurder zijn. Alleen met langdurige contracten en structurele investeringen kunnen Europese bedrijven de schaal en expertise opbouwen die nodig zijn om te concurreren met Amerikaanse giganten.

De urgentie om digitale onafhankelijkheid te vergroten is nu hoog, maar volgens Nas bestaat het risico dat die aandacht weer verdwijnt zodra politieke spanningen afnemen. Als Trump zijn ambtstermijn beëindigt of internationale crises zoals de oorlog in Oekraïne tot rust komen, kan de druk om te investeren in digitale soevereiniteit snel wegebben. Toch toont de huidige situatie volgens haar duidelijk aan dat technologie niet langer slechts een economisch hulpmiddel is, maar een strategische factor die de geopolitieke positie van Europa mede bepaalt.

De boodschap is helder: Europa moet technologie niet langer beschouwen als een marktkwestie, maar als een pijler van nationale en Europese veiligheid. Digitale autonomie is geen luxe of idealistisch doel, maar een noodzaak om controle te houden over de eigen toekomst. Iedere stap in die richting — hoe klein ook — versterkt de weerbaarheid van Europa tegen externe druk en waarborgt de continuïteit van zijn democratische instellingen en infrastructuren.

Door: Drifter