Nederlandse ict-systemen nog kwetsbaarder dan gedacht

Rapport ‘Van kwetsbaar naar weerbaar’: versterking digitale continuïteit bij de Rijksoverheid

De Rijksoverheid blijkt kwetsbaar voor zowel acute als langdurige uitval van cruciale ICT-diensten. Dit komt naar voren uit het rapport ‘Van kwetsbaar naar weerbaar’, opgesteld door ABDTOPConsult in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK). Om de digitale continuïteit te versterken neemt de overheid daarom aanvullende maatregelen. De urgentie is groot: zonder stevig ingrijpen lopen burgers en bedrijven een verhoogd risico op maatschappelijke ontwrichting bij verstoringen in vitale ICT-systemen.

Digitale afhankelijkheid

Nederland behoort tot de meest gedigitaliseerde landen van Europa. Diensten in de zorg, veiligheid, rechtspraak, inkomensvoorziening en belastingen zijn grotendeels afhankelijk van complexe ICT-ketens, waarbij de uitvoering veelal berust bij externe leveranciers. Dit biedt schaalvoordelen, maar vergroot ook de kwetsbaarheid. Een plotselinge uitval of faillissement van één cruciale leverancier kan verstrekkende gevolgen hebben voor de gehele samenleving.

Daarnaast maken geopolitieke spanningen en internationale afhankelijkheden van technologie en infrastructuur – zoals cloudvoorzieningen, datacenters en softwarelicenties – de continuïteit nog fragieler. Nederland kan hierdoor indirect geraakt worden door mondiale verstoringen of politieke druk.

Conclusies uit het rapport

Het onderzoek laat zien dat de Rijksoverheid momenteel onvoldoende is voorbereid op scenario’s van langdurige of acute ICT-uitval. Belangrijke bevindingen zijn:

• Versnipperde kennis en regie: Expertise over ICT-risico’s is verspreid over verschillende departementen en organisaties. Er ontbreekt een centraal overzicht en duidelijke verantwoordelijkheid.

• Beperkte terugvalopties: Back-ups, noodvoorzieningen en herstelprocedures zijn vaak niet of slechts gedeeltelijk ingericht, waardoor cruciale diensten bij een calamiteit langdurig buiten werking kunnen raken.

• Onvoldoende testen van noodmaatregelen: Bestaande noodscenario’s worden in de praktijk te weinig geoefend, waardoor onzeker is of deze in een crisissituatie effectief zijn.

• Toenemende externe risico’s: Geopolitieke ontwikkelingen, internationale afhankelijkheden en de dreiging van cyberaanvallen vergroten de kans op ontwrichting.

De onderzoekers concluderen dat zowel individuele overheidsorganisaties als de rijksoverheid als geheel structurele verbeteringen moeten doorvoeren.

Reactie van het kabinet

Staatssecretaris Van Marum van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties benadrukt dat actie onvermijdelijk is:

“De les is helder: we moeten niet alleen vertrouwen op technologie, maar ook voorbereid zijn als technologie faalt. Dit rapport maakt duidelijk dat we nú in actie moeten komen. Als we de digitale weerbaarheid echt willen vergroten, is er een substantiële financiële impuls nodig. Denk aan investeringen in rijksbrede voorzieningen die de afhankelijkheid van externe leveranciers verminderen en ons beter beschermen tegen geopolitieke risico’s en cyberdreigingen. Alleen door publiek-private samenwerking en gezamenlijke investeringen kunnen we een betrouwbare digitale overheid waarborgen.”

Aanbevolen maatregelen

Het rapport doet verschillende aanbevelingen die worden verwerkt in een rijksbreed plan van aanpak voor digitale weerbaarheid. Belangrijke acties zijn:

• Oprichten van een Competence Centre IT-sourcing dat expertise bundelt en departementen ondersteunt bij strategische keuzes rondom inkoop en contractmanagement.

• Ontwikkelen van terugvalfaciliteiten die in noodsituaties snel kunnen worden ingezet, zodat cruciale processen doorgang vinden bij langdurige uitval van ICT-dienstverlening.

• Actualiseren van de IT-sourcingstrategie waarbij nadrukkelijker een rijksbrede risicoafweging wordt gemaakt, zodat afhankelijkheden en kwetsbaarheden tijdig worden onderkend.

• Inrichten van centrale monitoring voor het structureel volgen van leveranciers, marktontwikkelingen en dreigingsbeelden. Hierdoor kan sneller worden ingegrepen bij signalen van dreigende uitval.

Samenhang met bredere strategieën

De inzet op digitale weerbaarheid sluit aan bij eerder aangekondigde beleidslijnen. Zo zijn het bundelen van inkoopkracht, het versterken van de rijksbrede ICT-strategie en het verbeteren van de risicobeheersing belangrijke speerpunten van de Nederlandse Digitaliseringsstrategie. Ook haakt het plan van aanpak aan bij de Nationale Veiligheidsstrategie en de nieuwe wettelijke kaders die in 2025 in werking treden: de Wet weerbaarheid kritieke entiteiten en de Cyberbeveiligingswet.

Met deze samenhangende aanpak wil het kabinet zorgen voor een overheid die burgers en bedrijven blijvend kan voorzien van betrouwbare digitale diensten, ook in tijden van crisis.

Door: Drifter