Steeds meer vrouwen slachtoffer van 'uitkleed-apps': Meldpunt slaat alarm

Het aantal slachtoffers van zogenaamde 'uitkleed-apps', waarmee kunstmatige intelligentie wordt gebruikt om mensen digitaal uit te kleden, is het afgelopen jaar fors toegenomen. Het aanbod van deze diensten blijft daarnaast groeien, tot grote zorg van experts en hulporganisaties.

Uit cijfers van expertisecentrum Offlimits blijkt dat het aantal meldingen van digitaal gemanipuleerd beeldmateriaal in een jaar tijd is gestegen van 9 naar 59. Volgens deskundigen is de opkomst van deepfake-naaktbeelden een van de snelst groeiende vormen van online misbruik. Tegelijkertijd nam het aantal uitkleed-apps en -websites met 45 procent toe naar in totaal 47 diensten. Deze platforms stellen gebruikers in staat om met slechts één foto een ontklede versie van een persoon te genereren.

Geen onderscheid tussen echt en nep

Uit onderzoek blijkt dat slachtoffers van deepfake-naaktbeelden er net zoveel last van hebben als wanneer hun daadwerkelijke naaktfoto's zonder toestemming worden verspreid. Vooral bij jonge meisjes kunnen deze AI-gegenereerde beelden een verwoestende impact hebben op hun zelfbeeld en gevoel van veiligheid. In 99 procent van de gevallen betreft het vrouwelijke slachtoffers.

Deepfake-onderzoeker Marthe Goudsmit Samaritter van het Max Planck Instituut benadrukt dat de schadelijkheid van deze beelden niet afhangt van of ze echt zijn of niet: "Het gaat erom dat iemand op een seksuele manier wordt waargenomen zonder toestemming. Dat is vernederend en schadelijk. We moeten dit gaan beschouwen als een vorm van online seksueel misbruik in plaats van een onschuldige grap."

Dankzij de geavanceerde technologie waarmee deze beelden worden gemaakt, zijn ze soms nauwelijks van echt te onderscheiden. Ze worden vaak verspreid met het doel om slachtoffers te pesten, te vernederen of zelfs af te persen. In sommige gevallen worden de deepfake-beelden gebruikt om nepprofielen op sociale media aan te maken, waarin slachtoffers zogenaamd zelf expliciete beelden delen of seksdiensten aanbieden. Hierdoor worden zij lastiggevallen, telefonisch bedreigd of zelfs fysiek belaagd door vreemden die hun privégegevens hebben gevonden.

Slachtoffer van misbruik binnen de familie

Lisa (niet haar echte naam) is een van de slachtoffers van deepfake-naaktbeelden. Van haar werden tientallen foto's met AI gemanipuleerd tot naaktbeelden, iets wat een diepgaande impact op haar leven heeft gehad. "Het was een verschrikkelijke ervaring die me lange tijd heeft achtervolgd," vertelt Lisa.

Schokkend genoeg was de dader haar stiefvader, iemand uit haar directe omgeving. Hij gebruikte haar foto's – zelfs van toen ze nog maar 12 jaar oud was – en bewerkte deze tot levensechte naaktbeelden. Daarnaast maakte hij een nepprofiel op Facebook aan waarin hij zich voordeed als Lisa en haar zogenaamd seksdiensten liet aanbieden.

De waarheid kwam aan het licht toen Lisa’s moeder de foto's ontdekte, waarna zij direct de relatie met hem beëindigde. Dit soort daders komen vaker uit de directe omgeving van het slachtoffer, wat het misbruik extra ingrijpend maakt.

Bekende vrouwen en de toename van deepfake-technologie

Hoewel bekende Nederlandse vrouwen zoals influencer Jade Anna van Vliet en presentatrice Welmoed Sijtsma al langer te maken hebben met deepfake-naaktbeelden, treft deze vorm van misbruik tegenwoordig steeds vaker onbekende vrouwen.

Volgens experts heeft dit te maken met de verbeterde technologie: waar eerder nog fouten zichtbaar waren, zoals onnatuurlijke vingers of afwijkende achtergronden, zijn de deepfakes van vandaag zo realistisch dat slachtoffers zich moeten verdedigen tegen beelden die niet van echt te onderscheiden zijn. "Je moet als slachtoffer uitleggen dat jij het niet echt bent, en tegelijkertijd verwerken dat iemand je op deze manier heeft beschadigd," aldus Nikki Lee Janssen van Offlimits.

Toename van apps en doelbewuste focus op vrouwen

RTL Nieuws vond tientallen apps en websites die met AI nepnaaktbeelden kunnen genereren. Een van de meest populaire platforms, actief op Telegram, heeft tienduizenden gebruikers per maand. Gebruikers hoeven slechts een foto in te sturen om vervolgens een bewerkte versie terug te ontvangen. Vaak zijn de eerste paar bewerkingen gratis, waarna een betaling wordt gevraagd om verdere beelden te genereren.

Sommige diensten gaan nog een stap verder: daar moeten gebruikers meerdere foto's uploaden, waarna volledig nieuwe naaktbeelden worden gegenereerd op basis van hun uiterlijk. Dit kost meestal enkele euro's per beeld.

Opvallend is dat al deze apps specifiek op vrouwen gericht zijn. AI-modellen die worden gebruikt voor deze technologie zijn namelijk getraind met vrouwelijke lichamen, waardoor het systeem in veel gevallen niet werkt wanneer een foto van een man wordt gebruikt. Dit verklaart waarom vrijwel alle slachtoffers vrouwen zijn.

Wettelijke gevolgen en oproep tot actie

Het maken, verspreiden en bezitten van deepfake-naaktbeelden zonder toestemming is in Nederland strafbaar. Toch is de kennis hierover nog beperkt, waardoor veel daders denken dat hun daden geen consequenties hebben. "Veel mensen zien het als een onschuldig grapje, maar dat moet echt veranderen," stelt Janssen.

Lisa deed in 2023 aangifte bij de politie, maar stuitte op onwetendheid en bureaucratische obstakels. Uiteindelijk, mede dankzij de volharding van haar en haar advocaat, kwam het Openbaar Ministerie met een strafbeschikking tegen haar stiefvader.

Hij verklaarde dat hij een passie voor fotografie had en AI-apps wilde uitproberen. Toch werd hij veroordeeld tot een taakstraf van 80 uur, een verplichte psychologische behandeling bij De Waag en een schadevergoeding van 500 euro aan Lisa.

Voor haar voelt dit niet als volledige gerechtigheid: "Ik had hem graag in de rechtszaal willen confronteren met wat hij heeft gedaan. Maar ik ben blij dat hij niet weg is gekomen met alleen een waarschuwing."

Lisa benadrukt dat er meer bewustwording moet komen over de impact van deze technologie op slachtoffers en dat politie en justitie sneller en adequater moeten handelen. "AI wordt vaak gepresenteerd als een wondermiddel, maar er is ook een donkere kant die mensen diep kan raken. We moeten daar veel meer over praten."

Door: Drifter