Tweede Kamer krijgt met 'Digitale Toets' beter inzicht in ict-gevolgen van wetgeving

Tweede Kamerleden die betrokken zijn bij het opstellen van nieuwe wetgeving kunnen voortaan gebruikmaken van een zogeheten Digitale Toets. Dit is een set van tien gerichte vragen waarmee zij de digitale uitvoerbaarheid van wetten beter kunnen beoordelen. Het doel is om vroegtijdig inzicht te krijgen in risico’s, knelpunten en vereisten die ontstaan wanneer wetgeving afhankelijk is van ict-systemen.

De toets is opgesteld door Barbara Kathmann (GroenLinks-PvdA) en Jesse Six Dijkstra (NSC), namens de Commissie Digitale Zaken van de Tweede Kamer. De Digitale Toets is nadrukkelijk geen verplicht onderdeel van het wetgevingsproces, maar wordt aanbevolen als hulpmiddel. Volgens de commissie is het vooral waardevol bij wetten waarbij besluiten over rechten en plichten van burgers in belangrijke mate worden genomen op basis van geautomatiseerde systemen. Dit komt in de praktijk veel voor.

De Digitale Toets stelt beleidsmakers onder andere de volgende vragen:

1. Hoe schatten uitvoeringsorganisaties de kansen én risico’s in van de digitale uitvoering van dit wetsvoorstel?

2. Is bij de wetsvoorbereiding al een vertaling gemaakt van wettelijke bepalingen naar beslisregels (zoals: "als X, dan Y")? En is de omzetting van deze regels naar softwarecode getest op juistheid en toepasbaarheid?

3. Laat de wet ruimte voor interpretatie door uitvoerders (open normen)? Zo ja, is dan geborgd dat de vertaling naar beslisregels controleerbaar en transparant blijft?

4. Is duidelijk welke gegevens gebruikt mogen worden voor de uitvoering, en is de kwaliteit van die gegevens gewaarborgd? Denk aan risico’s van fouten bij hergebruik van data.

5. Is afgesproken dat de gebruikte softwarecode openbaar en toegankelijk is? Hebben ambtenaren toegang tot de systemen en begrijpen zij hoe deze werken?

6. Kunnen burgers ook zonder digitale middelen contact opnemen met de overheid bij vragen of problemen?

7. Zijn mogelijke gevolgen voor burgers – met name kwetsbare groepen – in beeld bij storingen, systeemfouten of gebrekkige ict?

8. Worden fouten tijdig gesignaleerd, en weten de juiste personen dan in te grijpen? Is het mogelijk om fouten te corrigeren of tijdelijk af te wijken van de digitale route?

9. Hebben toezichthouders voldoende instrumenten, menskracht, technische kennis en infrastructuur om effectief toezicht te houden op digitale wetstoepassing?

10. Is vastgelegd wanneer en op basis waarvan de digitale uitvoering van de wet wordt geëvalueerd?

Naast de toets signaleert de commissie dat de Kamer zelf over te weinig digitale expertise beschikt. Kamerleden hebben volgens het rapport onvoldoende zicht op de technische vertaalslag van wetsteksten naar ict-toepassingen. Die vertaling – van menselijke taal naar algoritmes en computercode – is cruciaal, maar wordt nu vaak pas in een laat stadium, en niet door beleidsmakers zelf, uitgevoerd. Daarbij worden belangrijke beslissingen over de interpretatie van de wet in feite overgelaten aan technici en softwareontwikkelaars.

De commissie pleit er daarom voor dat de Kamer niet alleen meer grip krijgt op dit proces via de Digitale Toets, maar ook investeert in kennis over digitalisering binnen het parlement. Alleen dan kan de wetgever effectief sturen op een rechtvaardige en betrouwbare digitale uitvoering van wetten.

Door: Drifter