Delpher is een online schatkamer met miljoenen historische krantenartikelen, boeken en tijdschriften. Met meer dan 130 miljoen tekstpagina’s afkomstig uit Nederlandse media en literatuur uit de 17e tot en met de 20e eeuw, biedt Delpher een unieke kans om het verleden te verkennen. Dit platform, ontwikkeld door de Koninklijke Bibliotheek (KB) in Den Haag, is een bron van inspiratie en informatie voor iedereen die bezig is met historisch onderzoek, of het nu voor school, werk, of persoonlijke interesse is.
Op www.delpher.nl kun je gericht zoeken naar documenten over vrijwel elk denkbaar onderwerp. Of je nu geïnteresseerd bent in krantenkoppen uit de Tweede Wereldoorlog, politieke ontwikkelingen uit de 19e eeuw, of advertenties voor de allereerste auto’s in Nederland—Delpher heeft het allemaal. Maaike Napolitano, die al meer dan zeven jaar de coördinatie van Delpher verzorgt bij de KB, deelt in een uitgebreid artikel haar tien beste tips en voorbeelden om het maximale uit Delpher te halen.
Door middel van slimme zoekopties kun je je zoekopdracht verfijnen, zoals het filteren op periode, type publicatie, en zelfs specifieke kranten of tijdschriften. Dit maakt het mogelijk om bijvoorbeeld alleen publicaties uit een bepaald jaar of over een specifiek onderwerp te bekijken. Of je nu snel informatie nodig hebt voor een werkstuk of diepgaand historisch onderzoek wilt doen, Delpher helpt je om snel en effectief door de tijd te reizen en Nederlandse geschiedenis tot leven te brengen.
1059,9 terabyte
In Delpher vind je 682.048 boeken tot 1960, 2.094.960 kranten tot 1995 en 432.961 tijdschriften tot 1970. Dat komt neer op 98.605.175 boekenpagina’s, 21.167.883 krantenpagina’s en 12.073.915 tijdschriftpagina’s. Totaal gaat het om 1059,9 terabyte aan bestanden.
De website ontstond in 2013, vanuit het idee dat brondocumenten uit de Nederlandse geschiedenis zoveel mogelijk gratis toegankelijk moeten zijn voor iedereen. De website groeit nog steeds. “Elke dag digitaliseert de KB gemiddeld zo’n 22.000 pagina’s”, weet Napolitano.
Zoek de kranten van je geboortedag op
Op de homepage van Delpher kun je onderaan, onder het kopje Geboortedagkrant, een geboortedatum invullen. Als je daarna op het zoekknopje drukt, krijg je de kranten van die dag te zien. Als je erop klikt, kun je ze van voor tot achter lezen. Downloaden kan trouwens ook.
Zoek een oud kinderboek
Wie houdt er nu niet van de kinderboeken uit zijn jeugd? Klik daarvoor op de homepage in het vakje Doorzoek alles en kies Boeken Basis. Klik daarna op Zoeken. Kruis op de volgende pagina onder Collectie het vakje Kinderboeken aan.
Napolitano: “Je kunt ook zoeken op een specifieke auteur, titel of uitgeverij. Denk aan C. Joh. Kieviet, Pietje Bell, of een befaamde kinderboeken-uitgeverij zoals Kluitman. Klik daarvoor eerst op Uitgebreid zoeken en vul daarna in het juiste vakje een extra zoekterm in.” De rechtstreekse link naar de kinderboeken van uitgeverij Kluitman vind je op https://kwikr.nl/kluitman.
Pluis je stamboom uit
Napolitano: “Mensen gebruiken de familieberichten uit kranten vaak om stambomen uit te pluizen. Je kunt zo niet alleen ontdekken wanneer iemand geboren of gestorven is, maar ook bijvoorbeeld namen van (aangetrouwde) verwanten en hun woonplaatsen ontdekken.” Kies daarvoor bij de krantenresultaten onder het kopje Soort bericht voor Familiebericht. Je kunt dit filter ook terugvinden onder Uitgebreid zoeken.
Doe ontdekkingen over bekenden
Door binnen de krantenartikelen en -advertenties te zoeken op de namen van mensen die je kent, kun je af en toe interessante ontdekkingen doen.
Napolitano: “Hoe zeldzamer een naam, hoe gemakkelijker het is om de juiste resultaten te vinden. Mijn meisjesnaam is Rietrae. Daardoor vond ik al snel een krantenartikel over een muziekuitvoering waaraan mijn grootvader als amateurzanger meedeed. En mijn grootmoeder had een chocolaterie. Ik heb verschillende advertenties kunnen terugvinden, die zij geplaatst had.”
Ontdek beroemde familieleden
Misschien weet je van sommige familieleden dat ze ooit in de krant hebben gestaan, bijvoorbeeld omdat ze een gouden huwelijk vierden, en de burgemeester langskwam. In dat geval kun je bijvoorbeeld zoeken op ‘goud*’, de achternaam van het gouden echtpaar en het jaar.
Jokertekens en zoekoperatoren
Bij het zoeken in Delpher kun je gebruikmaken van zogenoemde Booleaanse zoekoperatoren, zoals OR, NOT en PROX. Die laatste operator kun je gebruiken om woorden of namen te zoeken die binnen een tekst maximaal tien woorden van elkaar verwijderd zijn.
Je kunt ook jokertekens gebruiken. Met een ? (vraagteken) vervang je 1 letter, met een * (asterisk) een willekeurig aantal letters. Als je naar een exact woord op zoek bent, gebruik je “dubbele aanhalingstekens” of [rechte haken].
Zoek op wie er in een huis woonde
In Delpher zitten 39 telefoonboeken uit de periode tussen 1901 en 1950. Je vindt ze in de collectie Boeken Basis, door in de zoekresultaten het vakje Telefoonboeken aan te kruisen.
“Het is interessant om te kijken wie toen telefoon had. Dat zijn toch de wat rijkere mensen, zoals bijvoorbeeld huisartsen en notarissen. In de loop der jaren zie je het aantal aangeslotenen toenemen”, licht Napolitano toe.
“Je kunt binnen de telefoonboeken ook zoeken op specifieke adressen, die je in het zoekvenster vermeld tussen dubbele aanhalingstekens. Zo kun je bijvoorbeeld achterhalen welke personen of bedrijven er ooit op een bepaald adres hebben gewoond.”
Luister naar oude radiobulletins
Als je meer wilt leren over een bepaalde historische gebeurtenis, dan zijn de kranten en radiobulletins in Delpher een goudmijn.
Napolitano: “Denk bijvoorbeeld aan de val van de muur, of de 80-jarige oorlog. Ook zien we dat verzetskranten heel veel worden gelezen. Die zijn ook wel heel bijzonder: het gaat immers om stencils die mensen in kleine oplagen in de oorlog drukten, met gevaar voor eigen leven.”
Historische opvattingen over actuele thema’s
Krantenartikelen uit het verleden kunnen soms meer inzicht geven in actuele thema’s, zegt Napolitano: “Denk aan het vaccinatiebeleid en de lockdown-maatregelen. Als je bijvoorbeeld zoekt op ‘Spaansche griep’, dan kom je heel veel interessante discussies, adviezen en informatie tegen. Dit voorbeeld laat trouwens zien hoe belangrijk spelling is bij het zoeken. Je moet je soms echt even inleven in een bepaalde periode. Laatst wilde ik in Kerkrade tijdens een workshop als voorbeeld zoeken naar historisch nieuws over de oprichting van het Sint-Joseph ziekenhuis. Het lukte maar niet om resultaten te vinden, totdat ik besefte dat mensen in die tijd spraken van een ‘hospitaal’”.
Interessante links over de Spaansche griep
Zoeken op ‘Spaansche Griep’ of ‘Spaansche ziekte’ levert veel interessants op, zegt Napolitano. Een aantal voorbeelden:
https://kwikr.nl/griep1 Een resultaatpagina met heel veel artikelen.
https://kwikr.nl/griep2 Het begin van de epidemie.
https://kwikr.nl/griep3 De aanvankelijke langzame verspreiding van de ziekte.
https://kwikr.nl/griep4 Voorzorgsmaatregelen om verspreiding tegen te gaan.
https://kwikr.nl/griep5 Schoolsluitingen vanwege de Spaanse Griep.
Ontdek wanneer een woord voor het eerst opdook
Als je zoekt op een woord als thuiscomputer, dan kun je met Delpher exact achterhalen wanneer dat woord voor het eerst in kranten voorkwam. Je kunt zelfs een grafiekje opvragen van de woordfrequentie in de loop der jaren, door te klikken op het grafieksymbooltje. Een toepassing die, zo weet Napolitano, vaak door taalkundigen wordt gebruikt.
Laat je inspireren
Op de homepage van Delpher vind je links naar wisselende themapagina’s en online tentoonstellingen. Op die pagina’s zie je wat er vroeger geschreven werd over onderwerpen die ook nu nog relevant zijn. Als je je abonneert op de nieuwsbrief, hoor je het meteen wanneer er een nieuwe inspiratiepagina is verschenen. Meestal zijn die gebaseerd op de actualiteit.
Door: Drifter